KIẾN VÀ ẨM THỰC LIÊN QUAN ĐẾN KIẾN

Kiến Vàng - Tác giả ảnh: Anh The Nguyen

   Các tín đồ cà phê sáng có biết không nhẩy? Dân trồng cà phê bọn Tây hãi nhất ba loài trong lô. Sợ nhất là kiến lửa (cái con cắn xong mưng mủ chỗ cắn luôn ấy), sợ nhì là con kiến vàng và rắn là cái sợ thứ ba. Tuy nhiên với độ sát thương gây ngất xỉu của roi điện mà loài người sử dụng khi bắt rắn trên rừng thì giờ muốn gặp rắn cũng khó. Thành ra dân cà phê chỉ còn hãi kiến. Làm cái gì động đậy đến cành cây là kiến “hôn” da liền. Tây Nguyên cũng như nhiều miền quê khác, có nhiều loại kiến nhưng có lẽ kiến vàng được cho là loài sạch sẽ nhất vì nó làm tổ bằng lá cây tươi. Có năm cái ảnh minh hoạ trong bài này là cảnh kiến vàng đang uốn cong lá dừa để làm tổ đấy. Với cây cà phê và chè, kiến vàng cũng làm y hệt như vậy. Chân con này quặp lấy đầu con kia rồi làm cầu đề kéo đầu lá nhập vào cuống lá. Sau đó chúng nhả cái tơ vá víu các chỗ hở rồi mới nuôi ấu trùng trong ấy. 

Kiến Vàng - Tác giả ảnh: Anh The Nguyen

   Ở miền Tây Nam Bộ, có một món thịt bò không thấy ở quán sá mà chỉ gặp ở nhà dân. Món này làm để ăn chơi thôi. Ấy là món Bò Kiến. Thịt loại ngon, còn rươi rói được dân đặt mâm rồi để dưới gốc cây có kiến vàng làm tổ. Họ rưới ít mật ong để dụ kiến. Sau đó họ trèo lên cây chọc chọc cho kiến vàng rơi xuống. Một tiếng sau là kiến bu kín miếng thịt và họ trở mặt thịt khác lên cho kiến bu tiếp. Ngày xưa người ta treo thịt lên cả ngày mới lấy vào chứ không đặt trên mâm. Sau khi lấy vào, họ rửa sạch rồi thái ra ăn kèm với rau diếp cá, tía tô, quế, lá xoài, húng lủi cùng với chuối chát, gừng và khế . Món ấy phải chấm với mắm nên mới thấm. Cái axit Formic có trong nọc của kiến đã làm miếng thịt bò mềm và ngon hơn.

Kiến Vàng - Tác giả ảnh: Anh The Nguyen

   Anh em dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên lại chế ra món muối kiến. "Đầu tiên giã muối hạt và riềng; sau đó là củ nén, ớt và cuối cùng cho kiến vào trộn đều. Muối kiến ăn với gì cũng ngon nhưng ngon nhất là thịt nướng" (1) Kiến vàng có thể được lấy bằng cách xé rách lá và chịu khó bị kiến đốt khi sang sảy bụi khỏi tổ để lấy trứng hoặc con non. Đa số là người ta hơ lửa lên lá rồi hứng kiến (cả to lẫn nhỏ) lên cái nong (nia). Cách này lấy được tất cả ổ. Anh em Jrai bên Gia Lai hay làm muối kiến. Người Ê Đê đi chăn bò ở Dak Lak của Tây thì họ cắt nhanh cái cành cây có tổ kiến rồi nhúng nhanh vào nồi nước sôi đã đun ngay giữa đường luôn. Họ uống cái nước có vị chua chát chát ấy như một thứ thuốc bổ. Còn cái xác thì có thể họ ăn luôn hoặc về phơi cho khô rồi cũng làm muối như người Jrai thì phải. Tình cờ thấy thì họ mới làm vậy. Họ không tàn sát triệt để loài kiến của rừng cà phê đâu. Thật!

Kiến Vàng - Tác giả ảnh: Anh The Nguyen

   Ở mạn Lục Ngan tỉnh Bắc Giang có món xôi đồ trứng kiến. Tuy nhiên, kiến này là kiến lửa. Nó có đít màu nâu sậm đen. Loài này cắn mưng mủ đấy. Nó làm tổ trên cây nhưng gom đủ thứ từ mặt đất lên làm tổ. “Trứng kiến sau khi đã làm sạch, để ráo nước. Hành củ phi thơm trong mỡ già rồi cho trứng kiến vào xào, nêm gia vị cho vừa ăn. Đảo đều khi thấy dậy mùi thơm béo của trứng kiến và mùi thơm của hành là được. Khi xôi chín tới, xới ra đánh tơi. Trộn đều với trứng kiến đã sao vàng rồi cho ra đĩa, rắc một chút hành củ phi vàng lên trên, ăn nóng. Món xôi trứng kiến sau khi làm xong có vị béo của mỡ hành, bùi bùi của trứng kiến, dẻo thơm của xôi nếp. Khi ăn nghe tiếng trứng kiến nổ lép bép trong miệng mới thấy hết cái thú vị của món ăn này.” (Nguồn: Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Giang đăng ngày 2/4/2015)

Kiến Lửa - Nguồn ảnh: internet

   Kiến lửa được người Băc Giang thu về bằng cách: “Dụng cụ thu trứng kiến là một chiếc rá to được buộc cán dài hơn sải tay, thân cán buộc một túm hoa cỏ gianh để kiến không theo cán mà bò vào người. Tổ kiến được lấy xuống đặt vào miệng rá rồi đập liên tục cho trứng kiến rơi vào lòng rá. Động tác càng nhanh càng tránh được nguy cơ kiến cướp trứng đi. Một tổ kiến bình thường thu khoảng miệng bát ăn cơm trứng, tổ to thì hơn. Khi đã được lưng rá đem về nhà phải tiếp tục vài công đoạn nữa mới có thể đem trứng kiến chế biến thành món ăn ngon.
   Đầu tiên là việc sàng sảy cho hết lá cây và tạp chất. Sàng sảy phải nhẹ nhàng để tránh vỡ trứng, nát trứng. Cái khó hơn là những con kiến già không chịu rời trứng thì phải lấy khăn mặt khô trao lướt qua lại nhiều lần trên mặt lia cho chúng bám vào rồi đem chỗ khác rũ sạch… Cứ thế nhiều lần, kiến già sẽ hết. Cẩn thận hơn có thể bỏ trứng kiến vào chậu nước sạch, ấm đãi thêm lần nữa để kiến già và tạp chất nổi lên, hớt đi là có mẻ trứng kiến an toàn vệ sinh tuyệt đối." (2)

Kiến Vàng - Tác giả ảnh: Anh The Nguyen

   Tất cả những món ấy Tây đều chưa ăn nhưng mà nêu lên khoe khoang cái tầm hiểu biết tí thôi hí hí. Cái gì ngon cũng ăn vừa phải. Đừng ăn quá nhiều kẻo bổ quá sinh bệnh và mất cân bằng đa dạng sinh học các bạn nhé!

Buôn Ama Thuột, 4/5/2015

Tây Nguyên Xanh

***

Chú thích: 
(1) được trích từ bài viết của bác sĩ Jos Vinh tại : Lang Thang Cùng Con Kiến Vàng Rừng Nhiệt Đới
(2) Trích từ bài viết của Ngô Thị Thu Hường nói về xôi đồ trứng kiến: Của Hiếm Xôi Kiến Trứng Lục Ngạn
Món Bò Kiến được tham khảo từ bài viết của Trà My tại:  http://www.thanhnien.com.vn/am-thuc/mon-bo-kien-285102.html