NÔNG THÔN TÂY NGUYÊN Kỳ 34: PHONG TRÀO NHỔ CÀ TRỒNG TIÊU LÚC VỀ GIÀ

      Khi tôi bắt đầu biết phân biệt đâu là hạt tiêu, đâu là hạt cà phê trồng trong vườn nhà thì cũng là lúc tôi thắc mắc vì sao giá một ký hạt tiêu đắt gấp ba thậm chí là gấp bốn lần một ký hạt cà phê. Lớn lên tí nữa, tôi lại nghe ai đó bảo hồ tiêu là thứ gia vị duy nhất có niêm yết trên thị trường chứng khoán. Và nông dân trồng hồ tiêu cũng tự sát nhiều nhất. Trong vòng năm năm một giai đoạn nọ mà đã có 200 vụ treo cổ tự sát ở thủ phủ hồ tiêu Kerala của Ấn Độ. Họ chết vì quá xót và không có khả năng trả nợ khi chứng kiến nguyên một vườn cây hồ tiêu bị chết đứng trước mùa thu hoạch do dịch. Câu chuyện tương tự tôi cũng đã nghe ở Gia Lai và Dak Lak. Té ra nông dân ở đâu cũng vậy, chết theo cây không phải là câu chuyện bịa đặt.

     Khi đại dịch COVID-19 bùng phát, tôi bắt đầu tìm hiểu về những loại gia vị và cây thuốc vô tình xưng vương xưng bá vì tin đồn thổi. Nếu như Bản Lam Căn được quý như vàng ở Trung Quốc trong đại dịch SARS năm 2003 thì hồ tiêu cũng được coi như vàng đen ở Châu Âu trong đại dịch Hạch (khởi phát ở Mông Cổ năm 1331, bùng phát ở Châu Âu từ 1347 đến 1351). Người Ả Rập là những tay buôn tiêu có tiếng từ Ấn Độ sang Châu Âu. Họ dựng nên câu chuyện huyền bí để bảo mật nguồn cung ứng hồ tiêu rằng. Khu rừng tiêu được canh giữ bởi những con rắn bay cực độc (highly venomous flying serpent). Khi tiêu chín, người nông dân phải cầm đuốc đi xua đuổi rắn và nhận chìm rừng cây trong biển lửa. Do đó quả tiêu bị thiêu cháy thành màu đen và có vị cay nóng bỏng (fiery taste). Ngay sau đó, người ta phải hái thật nhanh những quả tiêu đen ấy kẻo rắn độc quay lại trả thù. Nhưng vẫn không thể ngăn cản bước chân người Châu Âu đi tìm cây hồ tiêu. Ngày 8/7/1497 Bồ Đào Nha nói rằng nhà thám hiểm 37 tuổi, Vasco Da Gama đã lên tàu đi tìm hồ tiêu và đã đặt chân lên Kerala (Ấn Độ)-“quê cha đất tổ” của cây hồ tiêu trên thế giới.

     Tôi có đọc báo cáo khoa học của Joseph A. Legan (đại học James Madison, Hoa kỳ) về hỗn hợp thuốc “Theriac” - thuốc giải độc được bào chế bởi người Hy Lạp. Hồ tiêu là một trong 80 vị nguyên liệu thành phần có trong thuốc. Theriac lần đầu tiên được tiến cử lên vua của nước Pháp năm 1348 để chữa dịch Hạch. Chỉ có vậy mà sau này đã có lúc hồ tiêu được dùng làm vật trao đổi buôn bán ngang với vai trò của tiền tệ.

     Ở đâu đó người ta bảo hồ tiêu được trồng ở Việt Nam từ trước thế kỷ 16, chẳng biết đúng không. Nhưng hiện tại cây tiêu đang tràn ngập cái xóm của tôi. Những đứa trẻ sinh ra và lớn lên ở Tây Nguyên như chúng tôi đều đi làm ăn xa hết cả, ít đứa nào chịu ở nhà làm nông. Bố mẹ đều đã có tuổi, không thể mang vác nặng những bao cà phê, kéo lưới khi thu hoạch và chịu lạnh rét trong mùa tưới nước. Tháng lương hưu đầu tiên sau 20 năm làm cà phê cho nông trường, đa số mọi người dùng để thuê người nhổ sạch cà phê trong vườn và mua cây tiêu giống về trồng. Chăm tiêu khỏe hơn cà phê từ tưới nước, bón phân đến thu hoạch nên là lựa chọn tối ưu cho tuổi già. Tuy nhiên người Pháp họ đã đúng khi chọn Giai Lai là nơi trồng tiêu, Dak Lak là chốn của cà phê. Những cây tiêu Dak Lak chúng tôi dễ chết kinh khủng. Nhiều khi sau một đêm thức dậy cả một vườn tiêu ùm tùm bỗng héo rũ, chết sạch. Còn như nhà tôi trồng sáu năm rồi mà tiêu vẫn không bao phủ hết cái trụ thấp. Nó không chịu lớn, như kiểu đất ấy không hợp vậy.

    Và tôi nghĩ, ai sẽ trồng cà phê ở quê tôi trong mười năm nữa….Bản đồ cây công nghệp ở Việt Nam sẽ được vẽ lại như thế nào. Tò mò lắm thay.

Bình Dương, 23/8/2021

Tây Nguyên Xanh