RIÊNG TẶNG QUÊ CHA ĐẤT MẸ XỨ NGHỆ

Lời: Tây Nguyên Xanh

Ảnh: Du Muc

   Nghe nói 23h10’ đêm qua, UNESCO đã chính thức công nhận dân ca Ví Giặm Nghệ Tĩnh là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Mới đọc tin này xong, tự dưng ưng về quê một chuyến...

   Mình sinh và lớn lên ở Dak Lak nhưng may mắn thế nào đó mà vẫn nói được tiếng Nghệ. Với quê cha đất mẹ Nghệ An, mình với chỉ được 3 lần về. Lần thứ nhất là tết Nguyên Đan năm 1997. Hồi đó cùng em trai với mẹ về với tâm thế nhìn mặt bà ngoại lần cuối. May mắn là bệnh của bà biến chuyển tốt nên con cháu được ăn tết sum vầy trọn vẹn. Hồi đó mình bé quá nên không nhớ gì cả. Đến hè năm 1999, nhân chuyện dượng (chồng của cô cả) vào ăn cưới con người thân trong này, ông bà nội nhớ quá nên nói dắt một trong hai chị em mình về. Ông bà đúng là gừng càng già càng cay. He he. Nhớ con nên bưng cháu về nhà thì con cái tự biết đường về thăm cha mẹ. Hè năm 2007 là lần thứ ba về Nghệ. Lúc đó đã học lớp 11 rồi nên nhớ nhiều kỷ niệm hơn.

   Vì là cháu ở xa về thăm quê nên mình được ông bà nội ngoại cưng lắm. Về Hưng Nguyên chơi với ngoại được mấy hôm thì ông bà nội phái người xuống chở cháu lên Nam Đàn vì quỹ thời gian ở quê của mình rất ít. Hồi bà ngoại còn sống, bà làm mũ để dì bỏ hàng ở các chợ nên lâu lâu mình được dì chở đi chợ Sáo, chợ Vực, lên đê ở Hưng Xá ngắm sông Lam.

   Khi ở trên Nam Đàn với nội, buổi sáng đi chợ Tro ở xã Xuân Hòa nhưng mà đến chiều muốn mua cái gì thì phải ra chợ Trùa (chùa) ở xã Nam Anh. Chiều chiều, bà nội đội nón, tay ôm một trái mít bở (mít ướt) túc tắc đi giữa cái nắng vẫn còn nóng của mùa hè xứ Nghệ. Chiều nay ăn mít nhưng trưa mai là được ăn một nồi canh “giấm xơ mít” (xơ mít muối chua nấu với lạc sống giã). Chắc cái từ “giấm” xuất hiện trong tên món ăn là vì vị chua. Thú thật là mình chưa từng được đi dạo ở thành phố Vinh. Mình tò mò cái nơi vốn có tên là Vĩnh Thành ấy lắm.

   Phố chưa ghé đã đành, biển Cửa Lò, Cửa Hội mình cũng chưa đến “khi mô cả”. Nghe ai đó nổ banh chành rằng biển ngoái đó đẹp thôi rồi. Mình “lắc trốc” tiếc chứ chẳng biết làm sao. Đành hẹn dịp sau.

   Về Nam Đàn, mình còn có một kỷ niệm thế này. Lần nọ, bà nội sai mình đun nước om chè xanh. Ờ thì mình cứ thấy chỗ nào có nước là múc. Thế quái nào, đến trưa rót nước ra mời khách thì ôi thôi, một màu đỏ đục hiện hữu trên ly. Bà hỏi ngay lấy nước ở đâu. Mình phụng phịu mặt đáp rằng ở giếng câu lên. Bà phát ra tiếng hơ hời rồi dặn lần sau ăn uống thì lấy nước mưa trong bể. Tắm giặt mới lấy nước dưới giếng. Nước giếng nhiễm phèn, nỏ uống được mô. Nay nhìn đâu đó thấy cái bể đựng nước mưa lại nhớ chuyện nhỏ ấy.

   Mình về ngay sau khi trong này vừa kết thúc năm học nên thường trúng mùa nhổ lạc. Sáng sớm mình cũng bày đặt cầm bị (cái bao nhỏ) đi mót lạc với các anh các chị con cô con chú. Đến chiều luộc một rổ to đùng rồi đi mời hết anh em về ăn cho vui. Hồi đó, mình có cái thắc mắc rất ngớ ngẩn, ấy là đất Nam Đàn cũng đỏ (thực ra là đỏ mỡ chứ không giống) như Tây Nguyên mà sao Ba Má không ở ngoài này trồng cà phê, đi xa làm gì cho bọn mình nhớ ông nhớ bà.

   Hồi nhỏ, mình cứ tưởng chỉ ở Tây Nguyên và Tây Bắc mới có dân tộc thiểu số. Có lần cãi nhau “ỏm tỏi” với các anh chị về chuyện đó. Các anh chị nói Nghệ An cũng có đồng bào ít người, có người Mường ở trên rừng rú ngái (xa) ta lắm. Nay đọc báo và xem ảnh về miền Tây xứ Nghệ mới thấy ngày xưa mình hàm hồ thật. he he

   Mỗi lần về cùng con cái, Ba thường hay dẫn bọn mình xuống Kim Liên thăm thú và không quên mua những cái đĩa nhạc lưu niệm. Vì thế nên hàng sáng, bọn mình thường được nghe dân ca Ví Giặm Nghệ Tĩnh ngay trên đất Tây Nguyên. Cái “thứ” dân ca ấy lạ lắm. Hễ nghe là gợi cảm giác nhớ thương man mác. Nghe cùng với Ba Má mà mình cứ như thể đang nhớ quê nhà!? Có lẽ là lúc ấy mình nhớ đất Nghệ trong ký ức thăm quê. Một lần phát biểu trên truyền hình, nghệ sĩ nhân dân Hồng Lựu đã nói một câu khiến mình nhớ mãi như thế này: “Nếu một người đang buồn mà nghe dân ca thì dường như nỗi đau được chia sớt, thả theo ca từ trôi xa. Nếu một người nghe dân ca trong lúc vui thì tưởng chừng như niềm vui ấy được nhân lên và lan tỏa ra mọi hướng”. Dân ca nói chung và Ví Giặm nói riêng có tố chất đồng cảm như thế với người nghe thật.

   Nay Ví Giặm xứ Nghệ được tôn vinh là di sản phi vật thể của nhân loại rồi nhưng còn đó nhiều nỗi lo. Mình nhớ, hồi nghệ nhân hát Ca Trù Hà Thị Cầu mất, truyền hình có phát một phóng sự đặt một dấu chấm hỏi to đùng phía sau câu nói rằng tại sao cho đến chết nghệ nhân Hà Thị Cầu vẫn chưa một lần được cấp thẻ bảo hiểm y tế. Chúng ta bảo tồn di sản cũng chính là bảo tồn những truyền nhân. Cho nên cần thiết lắm những chính sách dành riêng cho các nghệ nhân dân gian và đơn giản hóa nhưng toàn diện trong việc xem xét trao tặng danh hiệu Nghệ Nhân để nhanh chóng có phương pháp phát huy và bảo tồn các giá trị văn hóa. Người thưởng thức luôn đứng giữa hai dòng nhạc cổ truyền và hiện đại, còn các nghệ nhân hát dân ca lại đang già theo năm tháng...

Buôn Ama Thuột, 28/11/2014

Tây Nguyên Xanh

Read More

No comments

HÀNH TRÌNH CÀ PHÊ ĐẾN LÀN MÔI NGƯỜI THƯỞNG THỨC (phiên bản 2014)

   Người ta thấy em được sinh ra từ nhụy của mẹ hoa cà phê nên thế gian cứ gọi em là hạt cà phê. Thực lòng em không biết mình là ai nữa...

   Đâu đó người ta chuộng vẻ mảnh khảnh, thắt đáy lưng ong. Còn với em, anh nông dân chỉ yêu khi em tròn trịa. Em không xinh xắn, không gợi cảm nhưng em gây nghiện cho hàng triệu chàng trai trên toàn thế giới. Em có sức hấp dẫn đến nỗi anh nông dân hằng ngày trốn vợ để lên rẫy thăm và chăm em. Mùa khô anh ấy tưới nước cho em uống. Mùa mưa, anh ấy bón dinh dưỡng cho em. Có những thằng rệp bu quanh tán tỉnh em thì anh ấy cắc ca cắc củm dành dụm tiền để mua thuốc diệt chúng ngay. Anh ấy yêu và trân quý em lắm.

Tác giả ảnh: Chế Hồng Trung

   Những ngày thu hoạch này, anh ấy (người nông dân) đặt bàn tay thô ráp hao gầy lên tấm thân rực đỏ của em, nhẹ nhàng mà thoăn thoắt dắt em về bến bờ...bạt lưới. Rồi anh ấy lại xoa xoa, chọt chọt, khỏa tay lên em để nhặt những cành khô, lá rụng xung quanh em trên lưới. Sau đó, anh ấy nâng em trên vai và hai đứa lên xe về tổ ấm. Từ ấy, nghe chim kêu vượn hú mà em nào biết rừng ở đâu? Em ngỡ rằng cái đêm anh ấy đưa em về nhà chắc ngọt ngào lắm. Ngờ đâu anh ấy ruồng bỏ em để vui vầy với cái gia đình nhỏ bé kia.

   Sáng hôm sau, anh nông dân đặt em lên cái sân còn chút hơi sương. Em kiên nhẫn, nằm im chờ đợi nhưng anh ấy vẫn mặc kệ em héo úa, sạm đen trong cái nắng nóng đầu mùa.khô Tây Nguyên. Cái giá của bỏ cây theo theo trai thật là đắt. Em bị con gái của anh nông dân đá lăn lóc sang bên này bên nọ cho khô đều. Cô ta cứ hành hạ cho đến khi toàn thân em đen như một hòn than và hạt nhân trong thân em rung khi lắc mới thôi.

   Em những tưởng sẽ ở mãi trong cái kho nhà anh nông dân. Hằng ngày được ngắm nhìn anh ấy đi qua đi lại canh trộm. Nhưng bỗng một ngày, anh ấy thủ thỉ rằng quả cà phê ơi, tao muốn mày ăn đời ở kiếp với tao lắm. Có điều, nhà tao hết gạo, con tao cần tiên học phí, vợ tao cần tấm áo che thân. Thôi thì tao phải hy sinh một thứ để nuôi nhiều thứ. Mày hãy vì nghĩa mà chịu cho tao bóc lớp vỏ đen đúa, xấu xí của mày ra để lấy hạt nhân ra, đem đi bán lấy tiền nhé. Em được thông báo thế chứ em không có quyền quyết định. Và rồi anh ấy đã lấy đi phần quý nhất của cuộc đời em. Hai mảnh nhân nhỏ bé kiên cường như ý chí và trái tim của loài người.

   Hai mảnh nhân ấy dù bị dày xéo, bị những thân thể cao lớn chà đạp nhưng không hề vỡ vụn. Số phận của em sao truân chuyên đến thế. Một lần nữa, em bị thương lái bán cho những ông bà chủ kinh doanh quán cà phê. Họ đem hai mảnh nhân của em rang lên cho dậy cái thứ mùi cháy khét. Họ nghiền nát thân em trong một cái cối thành bột. Em hận! Từ đó em chỉ cho thiên hạ thấy một màu đen và tặng đời vị đắng đến độ rung cảm mọi giác quan.

   Sau tiếng gọi tha thiết “em ơi, cho anh một tách cà phê”, em được chạm làn môi của người thưởng thức. Phải chăng đó là cái đích sau cùng của cuộc đời em? Em để lại mầm gây căng thẳng, tim loạn nhịp cho bất kể ai yêu em.

   Hãy mãi yêu em bằng lòng nhiệt huyết như thế để anh nông dân kia có thêm thu nhập nhé. Em nhỏ bé lắm. Em chỉ là cà phê! 

Buôn Ama Thuột, 25/11/2014

Tây Nguyên Xanh

XEM PHIÊN BẢN 2012 Ở ĐÂY 

Read More

No comments