CHỢ QUÊ

   Sáng nay đi chợ với mẹ, tự dưng cụm từ "chợ quê' cứ lởn vởn trong đầu. Ờ thì chợ ở nơi cắt rún hay được gọi là chợ quê nhỉ? Lấy khái niệm ấy để gán cho chợ quê nhé, chứ chữ 'quê" cũng lắm lời giải thích òm. Trong văn thơ thì người ta vẽ cảnh chợ quê bằng lời sao mà hay ho thế. Còn chợ ở Dak Lak quê mình có gì nhỉ? Thử làm "họa sĩ lắm mồm" (Vẽ xấu nên phải đấu mồm để tranh mình được công nhận có giá trị) xem nào....

Tác giả ảnh: Nguyễn Đắc Thảo

   Cách chợ một khoảng xa xa là có mấy mí (mẹ) người Ê Đê mặc váy đen ống đứng, cõng gùi trên vai. Hình ảnh này cũng chẳng khác người Kinh ngày xưa mặc váy quảy quang gánh đi chợ là mấy. Những bộ váy áo mà các bạn thấy trong các thước phim tài liệu hay ảnh nghệ thuật chỉ được mặc trong dịp lễ tết thôi. Thường phục của họ là váy đen ống đứng và dài phủ mắt cá chân. Thời tiết Tây Nguyên buổi sáng thường se se lạnh nên các mí mặc áo choàng. Thành ra ít khi biết được hoa văn của vải áo thường phục như thế nào. Nhà có mấy trái bơ, bắp, dâu da hay vài chùm chôm chôm ngon thì các mí hái xuống, gùi ra chợ bán lấy tiền mua nhu yếu phẩm khác.

   Lại gần cổng chợ hơn tí nữa là hình ảnh các con buôn chạy theo "xin như ép” các mí bán lại cho họ những thứ có trên gùi. Họ mua rẻ của người đồng bào rồi bán đắt cho người đi chợ. Những con buôn ấy tìm cách ép giá và bủa vây các mí vì sợ người đi chợ nẫng tay trên mất. Người Kinh ở Dak Lak thích mua bán với người Ê Đê lắm. Nói một cách miệt thị thì họ khoái "hàng Tộc" - một loại hàng hóa vừa rẻ lại vừa ngon. Mua được rồi họ còn dương dương tự đắc rằng "Tộc ngu bỏ mẹ, trả rẻ thế mà vẫn bán". Có đứa "họa sĩ lắm mồm" biết không thể đánh võ miệng với các con buôn để giành công bằng cho các mí nên đành nuốt buồn bước nhanh ra khỏi nơi tràn ngập sự ức hiếp ấy.

   Vào trong chợ, tất nhiên rồi, la liệt hàng quán, tiếng bán mua, tiếng gà vịt kêu, tiếng chặt xương xắt thịt có đủ. Chợ ở xứ tứ phương hội tụ nên đặc sản miền nào cũng có bán. Những người xa quê thèm hương vị quê nhà nên không sợ ế. Cơ mà yếu tố độc hại thì có lẽ chợ trên cả nước này đều có chứ chẳng riêng gì cái chợ quê này. Những cảnh báo trên tivi khiến người ta chuộng hàng “Tộc” nhiều hơn. Có câu chuyện như này, cô giáo nọ muốn mua một con gà “tộc” về ăn nhưng năn nỉ thế nào cũng không làm các a mí, a ma đồng ý bán. May mà cô ấy là giáo viên chủ nhiệm của con gái chủ nhà, nhờ con bé tác động nên mới mua được con gà đấy. Vì ở chợ họ bị ức hiếp nên họ ghét người Kinh lắm. Người đồng bào ở Tây Nguyên họ rất nhạy cảm. Họ luôn bị ràng buộc với ý nghĩ dân tộc mình là thiểu số nên họ hay bị tổn thương vì những điều mà người Kinh thấy bình thường. Các thế lực thù địch nắm được chuyện này nên đã đi sâu vào lòng của đồng bào ta. Người Kinh ở Tây Nguyên nếu không thay đổi trong cách nhìn nhận miệt thị về người đồng bào thì coi chừng bị trả giá đắt giữa “chợ đời”.

    Có một “bộ tộc” khiến người Kinh ở chợ quê mình ngại giao thương, ấy là “Tộc Cao Bằng”. Tộc danh này là do người Kinh tự đặt cho những người dân tộc thiểu số từ các vùng núi phía Bắc di cư vào Tây Nguyên sống. Từ xưa đến giờ vẫn có người đồn rằng các dân tộc ở phía Bắc có ma gà, bùa ngải nhiều nên sợ tiếp xúc. Mình nhớ là có người dặn rằng nếu gặp rổ trứng ngon thì đừng khen đẹp kẻo dính bùa ngay lập tức. Thực ra “Tộc Cao Bằng”, họ ý thức được phải kiên cường mới sống được ở xứ Người nên hơi gai góc một chút. Tuy nhiên, do thiểu số nên họ phải dùng sự đồn đại về bùa ngải như là vỏ bọc bảo vệ thôi.

    Mình muốn biết cái chợ “thuần Kinh” như thế nào nên ngay sau khi nhập học ở Quy Nhơn hơn một tháng thì mò về xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định chỉ để ăn sáng bên gánh hàng giữa chợ quê nơi ấy. Sau này đi bất cứ nơi đâu thì mình đều đi chợ cho biết. Nhưng cuối cùng vẫn thích đứng giữa cái chợ nhốn nháo phức tạp ở Dak Lak quê nhà. Lạ ghê!

***

Buôn Ma Thuột, 30/6/2014

Tây Nguyên Xanh