CÚNG VÀ HÁT BỘI DƯỚI CÂY CỔ THỤ VÀO NGÀY RẰM THÁNG BẢY Ở TÂY NGUYÊN

Tác giả ảnh: Victor Ding Hee Hang 

      Ngày rằm tháng bảy, tự nhiên anh em nhiếp ảnh gốc Hoa ở Malaysia đăng ảnh múa Bát Gia Tướng (八家将) làm mình tò mò bộ môn văn nghệ dân gian của Đài Loan. Xem clip trọn bộ điệu múa trong không gian pháo nổ đì đùng chợt nhớ chuyện hát bội vào ngày rằm tháng bảy ở quê nhà. Hồi nhà mình sống với cộng đồng người Quảng Nam, trong xã chỗ nào có cây cổ thụ thì thường ngày rằm tháng bảy sẽ có tụ tập hát bội ở đó. Họ bảo là hát cho quỷ thần nghe. Mà rằm tháng bảy hằng năm, Tây Nguyên hồi đó mưa tầm tã. mưa trắng trời, rả rich từ tối đến sáng. Mùa cà phê thường hái vào tháng mười âm lịch mà cộng đồng người Mông từ ngoài Bắc vào cũng chẳng thuê người Kinh vào rừng Chư Yang Sin chặt gỗ về làm nhà cho họ vì mùa mưa, vắt nhiều chẳng ai đi. Người Mông mang thuốc phiện vào trong này từng bánh nhét trong ấm nước to đùng, họ bán từng ấy là no đủ rồi nên chẳng người Kinh thường làm thuê cho họ. Thế nên tháng bảy nông nhàn lắm. Cộng đồng người xứ Quảng thì nổi tiếng với các thứ bánh trái. Thôi thì bánh xèo, bánh tổ, bánh đúc, bánh in, bánh bèo, bánh tét…đủ thứ hết, họ làm cúng thí thực rằm tháng bảy. Mỗi nhà cúng riêng, sau đó cả xóm chung nhau cúng cô hồn ở cây cổ thụ nữa. Trong lễ cúng có hát bội như kiểu phục vụ cho các cô hồn vừa ăn cỗ vừa nghe kịch vậy đó.

     Cỗ cúng thí thực thường có 3 mâm. Mâm thượng chỉ cúng xôi, chè, nước giếng, hương và hương để cúng trời. Người ta đặt cái mâm tròn này trên bốn cái chén úp hoặc vật gì đó kê cao trên cái bàn lớn. Cái bàn lớn này được coi là mâm chúng sanh, là mâm cỗ to nhất. gồm có cơm, xôi, chè, các loại thức ăn, chén, đũa, thìa, ly, một ấm trà và có cả nước giếng. Mâm hạ ở bàn riêng và thấp hơn cái bàn. Mâm này có một tô cháo trắng rất to đặt ở giữa, xung quanh có chén xếp quanh và bỏ sẵn thìa lên khi cúng thì san cháo vào chén. Trên mâm đó còn có cả thuốc rê vì đây là đất của người Ê Đê, tộc người thường hút thuốc bằng tẩu, còn có cá khô, một đĩa khoai luộc, một đĩa mía đã gọt cắt thành miếng nhỏ, một cái mẹt đầy tiền và quần áo giấy. Để cho những thứ đồ giấy này không bị gió thổi bay thì trên đó người ta đặt một đĩa gạo, muối, nổ trên đó. Nổ ở đây là lúa rang thành những hạt nổ bung ra, sau này hiện đại thì mua sẵn những hạt nổ to màu hồng vàng các kiểu chứ nguyên gốc là lúa nổ.

    Khi hương cháy còn khoảng 2 lóng (đốt) tay thì người ta bắt đầu đi vãi gạo muối nổ và một ít mía ra xung quanh. Sau lễ, chim sẻ sà xuống ăn từng đàn, đẹp lắm. Và có mấy người phụ trách đốt vàng mã trong tiếng hát bội linh đình. Rằm tháng bảy là rằm cầu cho một mùa thu hoạch trong mùa khô sắp đến. Mùa ấy, người ta thu hoạch cà phê, gừng, nghệ, các loại củ khác. Ăn rằm tháng bảy nghĩa là đã nửa năm trôi qua, một nỗi lo cuối năm bắt đầu nhen nhóm từ đây.

Bình Dương, 2/9/2020 

Tây Nguyên Xanh