NGHỆ THUẬT BÓI VẬN MỆNH VÀ BỆNH TẬT BẰNG LÁ COCA.

     Coca (phát âm như cô-ca trong tiếng Việt) là một loài cây có nguồn gốc Peru và Bolivia. Cái tên này có nguồn gốc từ thuật ngữ “Khoka” có nghĩa là cây cối trong tiếng Aymara, còn trong tiếng Quecha thì có nghĩa là linh thiêng. Lá cây của nó có hoạt chất cocaine nổi tiếng thế giới đến nỗi người Peru ngày nay phải tìm cách xin quyền nhai lá coca vì mục đích tín ngưỡng. Ngày xưa, dưới thời phong kiến Inca, lá coca có thể dùng làm vật trao đổi quần áo, lương thực. Chính quyền phong kiến kiểm soát từng bao lá trồng được. Lá coca được ban phát như một đặc ân cho những bề tôi trung thành. Lá coca có vai trò rất lớn trong văn hoá tâm linh của người Inca xưa. Người ta dựa vào trạng thái lá coca mà đoán vận mệnh và bệnh tật của người hỏi.

    Với người Peru và Bolivia xưa, mỗi chiếc lá coca đều đại diện cho khía cạnh nào đó trong đời sống con người. Người già được đại diện bởi lá màu xanh sẫm, người trẻ là lá màu xanh nhạt và dài. Trẻ em là lá nhỏ và dài. Bệnh đau nhức xương thì ứng với chiếc lá có hình gần giống xương. Nhức khớp là lá hình tròn. Còn nếu đau bệnh lặt vặt không rõ nguyên nhân thì lá màu mờ đục hoặc hơi ngả vàng. Khi ném một nắm lá rơi xuống, mặt sau của lá biểu thị điềm may mắn. Còn ngược lại là xui xẻo. Nếu tỉ lệ lá ngửa mặt trước và mặt sau ngang nhau thì cho thấy tâm lý của người này cân bằng.

    Trước khi bắt đầu cuộc bói. Thầy bói sẽ cầu khấn “trời đất” (lNguyên văn tiếng Tây Ban Nha là “la madre tierra”, nếu dịch sát nghĩa là Mẹ Đất), sau đó đốt điếu thuốc lá và mời người cần bói nhai lá coca đồng thời nhấp một ngụm rượu. Nếu người nhai cảm thấy lá coca vị ngọt thì thầy cúng mới bắt đầu nghi thức tiếp theo. Nếu lá có vị đắng thì thầy bói ngừng lại, khuyên người cần bói ra về. Sau khi cảm nhận vị lá coca là ngọt thì người cần bói sẽ được mời chọn chiếc lá có hình dáng tương ứng với chủ thể muốn được đoán vận mệnh. Ví dụ một ông bố đi xem bói chuyện kết hôn của con gái. Ông ta sẽ chọn một chiếc lá biểu thị con gái và một chiếc lá biểu thị con rể. Sau đó thầy bói ném hai chiếc lá này lên trên tấm khăn và bắt đầu đọc kết quả. Hành động này được lặp lại hơn hai lần cho đến khi lộ đáp án cho thắc mắc.

     Trước khi đọc kết quả, thầy bói sẽ đọc câu thần chú bằng tiếng Quecha sau: “Mamallay coca willaykullaway allinchu manachu qispirukullanqa. Mamallay qampa sutiyki qallaykusaq”. Câu này có nghĩa là: “Kính lạy đức Mẹ Coca, xin hãy cảnh báo cho con biết nghi lễ này là tốt hay xấu. Con xin bắt đầu bằng cái tên của Mẹ”. Cuối cùng, sau khi đọc thần chú xong, thầy bói rung chuông và dâng nắm lá coca tế thần linh.

*** 

    Trích dịch từ bài viết “Lá Coca và nghệ thuật bói” (La Hoja de Coca y sus Artes Adivinatorias) trên trang web perusumaq.com

Bình Dương, 13/09/2022

Tây Nguyên Xanh